شروع غذاي كمكي در كودكاني كه دچار حساسيت غذايي هستند
تظاهرات ناخواسته به علت مصرف مواد غذايي ممكن است به صورت عدم تحمل غذا نظير (كمبود لاكتاز) و يا به صورت حساسيت به غذا باشد. تقريباً 4 تا 6 درصد كودكان (يك نفر از هر 20 تا 25 كودك) دچار حساسيت غذايي هستند كه حدود 90% اين حساسيتها مربوط به مصرف 6 ماده غذايي شامل شير گاو، تخممرغ، بادام زميني، مغزها (مانند گردو، فندق)، سويا و گندم است. ساير مواد غذايي آلرژي زا عبارتند از گوشت خوك، ماهي، صدف، ميگو، مركبات، گوجهفرنگي، ذرت، شكلات و افزودنيهاي مواد غذايي.
پختن غذا معمولاً نميتواند از واكنشهاي حساسيتي پيشگيري كند ولي ممكن است شدت حساسيت زايي آن را كاهش دهد.
در شيرخواران واكنشهاي موقتي و غيرآلرژي به بعضي از مواد غذايي خصوصاً ميوهها شايع است كه ميتواند به صورت بثورات و خشكي اطراف دهان (به علت آنزيمها و اسيدهاي طبيعي موجود در گوجهفرنگي، پرتقال و كيوي) يا اسهال (به دليل قند زياد در آب ميوه و ديگر نوشيدنيها) يا قرمزي اطراف دهان و يا بروز كهير در سطح بدن، تظاهر نمايد.
اكثر مادران با نشانههاي آلرژي در كودكان خود آشنا هستند. علائم شايع حساسيت شامل تظاهرات تنفسي، گواشي يا پوستي است. بنابراين سرفههاي خشك و پشت سرهم، گرفتگي بيني، عطسههاي مكرر، آبريزش بيني، سرفههاي مقاوم، خس خس سينه، وجود خون در مدفوع، اگزما و كهير همچنين گريه و جمع كردن پاها به روي شكم، نفخ شكم، استفراغ و اسهال ميتوانند نشانههايي از تظاهرات آلرژي به غذا باشد.
گاهي ممكن است علائم خطرناكي از قبيل تورم شديد صورت، حلق، گلو و يا انقباض شديد ناحيه حنجره، خس خس سينه و تنگي نفس شديد، كاهش فشارخون يا افت سطح هوشياري در كودك بروز نمايد (آنافيلاكسي) كه يك حالت خطرناك و اورژانس بوده و بايد سريعاً به بخش اورژانس مراجعه شود.
نحوه شروع غذاي كمكي
در اين شيرخواران در ابتدا بايد از غذاهايي استفاده كرد كه امكان حساسيت زايي كمتري دارند و هر غذا نيز به صورت تك تك با فواصل يك هفته داده شود. در صورتي كه علائم حساسيت در كودك بروز نكند و غذا را تحمل نمايد به تدريج بر مقدار آن اضافه ميشود. در كودكي كه حساسيت واضحي به غذا از خود نشان ميدهد ممكن است گاهي لازم باشد فاصله شروع ماده غذايي جديد به دو هفته و يا بيشتر هم برسد.
غذاهاي مصرفي اين كودكان بايد در ابتدا از مواد خالص تهيه شده و ضمن پختن با آب تنها، با هيچ نوع ماده ديگري (به جز شير مادر) مخلوط نشود مثلاً ميتوان در ابتدا از هويج، لوبيا سبز، كدو مسمي، سبي زيمين، سيب درختي زرد، گلابي و از گروه گوشتها از بوقلمون و بره و از گروه غلات از برنج استفاده نمود. در مورد حبوبات و غلات نيز بايد تك تك آنها را مورد آزمايش قرار داد و اگر كودك حساسيت نشان نداد از مصرف مخلوط آنها استفاده نمود.
از تجويز مواد غذايي كه خاصيت حساسيت زايي زيادتري دارندبايد حداقل تا 12 ماهگي خودداري نمود. مثلاً مصرف بادام زميني، شكلات و كنجد تا دو سالگي ممنوع است و حتي بادام زميني را بعد از سه سالگي توصيه ميكنند.
توجه: با شروع غذاهاي جديد برای حفاظت بيشتر كودك حتماً بايد تغذيه با شير مادر ادامه داشته باشد. |
روش ارائه غذاي كمكي:
در ابتدا مقدار كمي از ماده غذايي جديد رويگونه كودك ماليده و محل آن پس از 20 دقيقه مشاهده ميشود، اگر محل، قرمز شود نشانه حساسيت جدّي به آن ماده غذايي است و نبايد آن را به كودك داد. بريا تجويز مجدد، بايد دو ماه ديگر صبر نمود.
در صورتي كه محل تماس غذا باگونه قرمز نشده باشد مقدار كمي از آن را روي كنار خارجي لب پائيني كودك گذاشته و بايد 20 دقيقه صبر كرد اگر بعد از اين مدت علائم آلرژي ظاهر نشد احتمال آلرژي به اين ماده غذايي كم است و ميتوان آن را به طريق زير به كودك داد:
روز اول:
صبح به عنوان صبحانه، نصف قاشق مرباخوري از غذاي موردنظر به كودك ارائه ميشود. اگر پس از 4 ساعت علائم حساسيت مشاهده نشد ظهر به عنوان ناهار، ميتوان يك قاشق مرباخوري از همان غذا را به كودك داد. پس از 4 ساعت اگر علائم حساسيت مشاهده نشد در نوبت بعدي غروب به عنوان شام، دو قاشق مرباخوري از همان غذا به كودك داده ميشود ولي باز هم بايد او را از نظر بروز واكنشهاي حساسيتي كنترل نمود. فراموش نشود كه اگر در تغييري در الگوي خواب كودك از قبيل بي قراري، گريه و بي خوابي او پيش بيايد ممكن است به دليل حساسيت به غذاي فوق باشد.
روز دوم:
روز دوم، غذاي فوق به كودك داده نميشود بلكه او فقط از شير مادر استفاده ميكند. در طي اين روز علائم حساسيت تاخيري به غذاي خورده شده روز قبل در كودك كنترل ميشود. علائم حساسيت تاخيري معمولاً 6 تا 8 ساعت و يا بيشتر پس از خوردن غذا ظاهر ميشود و اغلب شامل مشكلات تنفسي مانند گرفتگي بيني، عطسه مكرر، سرفه مقاوم و خس خس يا واكنشهاي پوستي از قبيل اگزما و كهير است.
روز سوم:
اگر طي روز دوم علائم حساسيت در كودك ظاهر نشد همان غذا با مقادير بيشتر به او داده ميشود.مثلاً صبح به عنوان صبحانه، سه قاشق مرباخوري و اگر علائم حساسيت ظاهر نشد در نوبت بعدي به عنوان ناهار، شش قاشق مرباخوري و باز هم اگر علاتم حساسيت وجود نداشت در نوبت بعدي به عنوان شام، همان غذا برحسب تقاضا و اشتهاي كودك و حدكثر تا هشت قاشق مرباخوري داده ميشود و باز هم از نظر برزو واكنشهاي حساسيتي كنترل ميگردد.
روز چهارم:
روز چهارم باز غذاي موردنظر حذف و فقط كودك از شير مادر استفاده ميكند تا در طي روز، علائم حساسيت تاخيري به غذاي خورده شده روز قبل كودك جستجو شود. اگر علائم حساسيت مشاهده نشد غذاي داده شده براي كودك بي خطر است و ميتوان آن را در برنامه غذايي او قرار داد.
هر زمان كه كودك علائم حساسيت را نشان بدهد بايد فوراً دادن غذا را قطع نمود و اگر آنافيلاكسي (وجود يك علامت پوستي به اضافه يك علامت عمومي مانند تنگي نفس) بروز كرد براي شروع مجدد آن والدين كودك بايد با پزشك مشورت كنند.
مواد غذايي ممنوع در اين شيرخواران:
شيرخواراني كه به برخي از مواد غذايي حساسيت نشان ميدهند و يا از خانوادههايي هستند كه زمينه آلرژي دارند استفاده از مواد غذايي زير برايشان ممنوع و يا شروع برخي از آنها بايد با تاخير انجام شود مانند: ذرت، محصولات دريايي (ماهي، ميگو)، كيوي، خربزه، ادويه، آجيل، شيرگاو و گندم.
در اين كودكان خربزه. انبه، خرما، گيلاس، انواع توتها، انواع مركبات، انجير، ذرت، گندم، ماست، پنير سفيد، پنير خيكي (Cottage)، ماهي و تخممرغ به بعد از يك سالگي و بادام زميني، مغزها (آجيلها)، شكلات، كنجد و انواع تخمهها به بعد از دو سالگي موكول ميگردد.
انجمن آسم و آلرژي آمريكا پيشنهاد ميكند به كودكان در معرض خطر، ارائه فرآوردههاي شير تا 12 ماهگي، تخممرغ تا 24 ماهگي، بادام زميني، ماهي و ساير محصولات دريايي بايد تا 3 سالگي به تاخير بيفتد.
به مادران شيرخواراني كه از شير مادر محرومند و به شير گاو هم حساسيت دارند توصيه ميشود كه در درجه اول سعي كنند از پستان خود شيردهي را از سر بگيرند در غير اين صورت از شير ساير مادران و اگر اين امر هم امكان نداشت از شير گوسفند، بز يا شير خشك تهيه شده از سويا (برخي شيرخواران كه به شير گاو حساسيت دارند به شير سويا و شير گوسفند و بز هم حساسيت نشان ميدهند) و يا شير مصنوعي كه كازئين آن هيدروليز شده باشد استفاده نمايند بنابراين والديني كه به پزشك دسترسي دارند براي مشاوره و گرفتن دستورات لازم بهتر است با پزشك در تماس باشند.
توجه: براي پيشگيري از بروز آلرژي در كودكاني كه خود سابقه آلرژي دارند و يا زمينه حساسيت در خانواده وجود دارد توصيه ميشود تغذيه انحصاري با شير مادر، حداقل تا پايان شش ماهگي ادامه داشته باشد و غذاي كمكي به هيچ وجه زودتر از پايان شش ماهگي شروع نشود. |
روند شروع مواد غذايي برای شيرخواران دچار حساسيت غذايي:
سن شيرخوار |
غلات |
سبزيها (پخته شده) |
ميوهها (پخته شده) و آب ميوه
|
گوشت (پخته شده) |
شير و فرآوردههاي آن |
آجيلها (مغزها) و ساير ... |
6 تا 9 ماهگي |
برنج آرد برنج |
انواع سيبزميني انواع كدوها، هويج، زردك، چغندر بروكلي، نخود فرنگي لوبيا سبز، كلم |
گلابي،سيب درختي موز، زرد آلود، هلو، شليل، زغال اخته، ريواس
|
بره بوقلمون |
تاكيد بر استفاده از شير مادر در صورت محروميت از شيرمارد: شير مصنوعي با كازئين هيدروليز شده
|
هيچكدام |
9 تا 12 ماهگي |
جو جو دوسر جو چاودار |
گل كلم بروكلي، كلم دكمهاي مارچوبه |
گوجه درختي آلو، آناناس، انگور، سيب، كشمش |
جوجه گوساله گاو |
ادامه تغذيه با شير مادر در صورت محروميت از شير مادر: شير مصنوعي با كازئين هيدروليز شده
|
هيچكدام |
12 ماهگي تا 2 سالگي |
ذرت گندم ساير غلات انواع لوبيا |
نخود فرنگي، اسفناج، گوجه فرنگي، گرفس خيار، پياز، هلو، سير، ساير حبوبات (بنشنها) سويا، باقلا، سبزيهاي خام
|
مركبات توتفرنگي تمشك، خربزه انبه، انجير، خرما، گيلاس هر ميوه خام |
ماهي تخممرغ |
ماست ساده شير پر چرب پنير سفيد پنير خيكي(Cattage) |
دانه كتان (تخم بذرك) روغن: كافيشه (گل رنگ) كانولا، آفتابگردان |
بعد از 2 سالگي |
همه |
همه |
همه |
صدف |
همه انواع فرآورده های شير از جمله بستني |
كنجد، آجيل ساير تخمهها، شكلات بادام زميني |
پختن سبزيها و ميوهها براي سنين 6 تا 9 ماهگي است.
نویسنده: پروفسور سلطان زاده